Қазақ тілінің қолданылу аясын кеңейтуге арналған порталдар
Қазақ тілін оқуға арналған порталдар
«Аbai.institute» – 2020 жылғы 18 қарашада Нұр-Сұлтан қаласында қазақ тілін Қазақстанда және шетелде оқыту және ілгерілету бағдарламасы шеңберінде әзірленген «Аbai.institute» веб-порталы таныстырылды. Бұл-еліміздің азаматтарына, шетелдегі қазақ диаспорасына және шетел азаматтарына қазақ тілін, әдебиеті мен мәдениетін насихаттауға мүмкіндік беретін бірегей жоба. Сондай-ақ, «Аbai.institute» Android және iOS қолдайтын мобильді қосымшада қолжетімді. Жоба Гете институты немесе Пушкин институты негізінде жасалған.
Портал 6 тілде (қазақ, ағылшын, неміс, француз, орыс, түрік, парсы) ұсынылған. Бүгінгі күні порталды пайдаланушылар саны – 20 183 адам.
Сондай-ақ Ресей, Түркия, Франция, Германия, Бельгия, Иран, Моңғолия елдеріндегі қазақ диаспорасы үшін қазақ тілін оқыту курстары өткізілді.
2021 жылы аталған жоба аясында АҚШ, Ресей, Түркия, Франция, Германия, Бельгия, Иран, Моңғолия, Өзбекстан елдеріндегі қазақ тілі оқытушыларының біліктілігін арттыру курстары өткізілді.
Сонымен қатар шетелдегі қазақ диаспорасына арналған қазақ тілін үйрететін әмбебап басылым әзірленді. А1, А2 деңгейлері бойынша басылымның контенті қазақ, орыс, түрік, ағылшын тілдерінде әзірленіп, «Abai.institute» онлайн платформасына орналастырылды.
Жоба аясында Түркия, АҚШ, Ресей, Франция, Германия, Бельгия, Иран, Моңғолия және Өзбекстанда қазақ тілі кабинеттерін ашу арқылы офлайн және онлайн оқыту жүргізілуде.
Жобада «Отандастар қоры» АҚ ерекше рөл атқарады, ол шетелдегі отандастармен жұмысты ұйымдастырады және жоғарыда аталған елдердегі қазақ тілі кабинеттерінің үздіксіз жұмысын қамтамасыз етеді.
Портал Android Және iOS қолдайтын мобильді қосымшада қол жетімді.
Қаралым – 182 740.
«Tilqural.kz» – қазақ тілін оқытуға арналған веб-сервис. Сайтта қазақ тілін білмейтін ересектерге А1, А2, В1, В2, С1 деңгейлерінде тіл үйренуге мүмкіндік беретін онлайн-курс бар.
Тіркелгеннен кейін пайдаланушы қазақ тілін меңгеру деңгейін анықтау үшін тестілеуден өтеді. Тестілеу нәтижелері бойынша жүйе оқу курсын ұсынады (5 деңгейдің бірі).
Сайт сөздік қорын толықтыруға, жаңа сөздердің мағынасын түсінуге және оларды күнделікті өмірде қолдануға, еркін оқуға, өз ойын ауызша да, жазбаша да жеткізуге, сөздерді дұрыс дыбыстауға, сөйлемдерді сауатты құрастыруға мүмкіндік береді.
Пайдаланушы жеке кабинетінде орындалған сабақтар бойынша статистиканы көре алады.
Қызметті Android, iOS платформалары арқылы жүктеуге болады.
Қаралым – 93 247.
«Tilmedia.kz» – 2017 жылы құрылған үштілді «Tilmedia.kz» сайты қызықты және тиімді тәсілдер арқылы қазақ тілін үйренуге болады.
Сайт жұмысы мемлекеттік, орыс және ағылшын тілдерін насихаттауға, олардың қолданылу аясы мен әдістемесін кеңейтуге бағытталған. Тілдерді оқыту әдістемесі аудио және бейне мазмұнға негізделген.
Сайтта латын және араб графикасы қарастырылған.
Сайт «ақпарат», «қара», «тыңда», «оқы», «сұрақ-жауап» атты 5 блогтан тұрады және онда тіл саясаты саласындағы өзекті мәселелер туралы жаңалықтар, сабақтар, сабақтар, танымдық аудиожазбалар, балалар мен ересектерге арналған бейнероликтер, аудиокітаптар, әдістемелік құралдар, көркем және балалар әдебиеті және т.б. орналастырылған.
Қаралым – 170 749.
«Вalatili.kz» сайты қазақ тілін оқып, дамытқысы келетін үш жастан асқан балаларға, сонымен қатар бала тәрбиесі мен оқытуды жүзеге асырушы тәрбиешілер мен мұғалімдерге, ата-аналарға арналады. Сайт интуитивті іздеу жүйесі мен ыңғайлы навигация жүйесі бар онлайн платформа негізінде жұмыс істейді.
Сайтта баланың өзіндік жұмысына арналған жұмыс парақтары, ұcтаздар мен тәрбиешілерге, ата-аналарға әдістеме парақтары ұсынылған.
Грамматика мен орфографияны үйренуге арналған материалдар, соның ішінде интерактивті әліпби мен ойындар, жас ерекшеліктеріне сәйкес аудиодиктанттар, каллиграфиялық дағдыларды дамытуға арналған тапсырмалар, қосымшалар қарастырылған. Балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқуға арналған көркем мәтіндер, соның ішінде қызықты әңгімелер, тақырыптық өлеңдер, интерактивке негізделіп жасалған жаңылтпаштар, жұмбақтар мен мақал-мәтелдер топтастырылған.
Мамандардың лингвистикалық мәселелерге қатысты мақалалары, ғылыми еңбектері, сондай-ақ балабақшалар мен бастауыш сынып мұғалімдеріне арналған оқу құралдары мен сабақ жоспарлары жарияланады.
Қаралым – 560 632.
Тілдік сауаттылықты арттыруға бағытталған сайттар
«Emle.kz» – сайты қазақша дұрыс жазу, жұртшылықтың тіл мәдениетін көтеру мақсатында құрылды. Деректер базасында қазақ тілінің өзекті орфографиялық сөздігі, орфография ережелері, осы салаға қатысты ғылыми әдебиеттер бар. Сайттың «Әдеби тіл нормалары» блогында сөз сазы, оның көркем әдебиет пен өмірдегі маңызы, ережелері мен қағидалары берілсе, «Орфография» блогында сөздердің дұрыс жазылу ережелері беріледі. Сондай-ақ кірме сөздер мен терминдік мәнге ие сөздердің бұрынғы және қазіргі жазылу барысындағы айырмашылықтары салыстырмалы түрде көрсетіледі. «Пунктуация» блогында тыныс белгілердің қойылу ретіне байланысты ережелер енгізілсе, «Аббревиатура» блогында қысқарған сөздер, олардың толық атаулары, қысқарылу реті, атаулар мен сөздерді қысқарту барысында басшылыққа алынатын қағидалар мен сүйенетін заңдылықтар келтіріледі. «Мақалалар» блогында осы саладағы ғалымдардың ғылыми мақалалары келтірілген. Оқырман автормен байланысып, мақаланың астына пікір қалдырып, сұрағына жауап ала алады.
Қаралым – 1 500 512.
«Termincom.kz» – сайты Қазақстан Республикасы Үкіметі жанындағы терминологиялық комиссия бекіткен терминдерді бірыңғай электрондық базаға үздіксіз енгізу, қазіргі заманғы ғылым, білім, техника және экономика, қоғамдық-әлеуметтік бағыттар бойынша салааралық терминологиялық қорды біріздендіру және жетілдіру мақсатында құрылды.
Бұл терминологиялық лексиканы біріздендіруге, терминологиялық қорды толықтыруға, терминдер мен атауларды қазақ тілінің нормаларына сәйкес реттеуге, терминологиялық атауларды пайдалану тиімділігін арттыру үшін қалың жұртшылыққа арналған ақпараттық құралдың бір түрі.
«Termincom.kz» электрондық сайты «Бекітілген терминдер», «Терминдер хронологиясы», «Қолданыстағы салалық терминдер», «Ойталқы», «Құқықтық-нормативтік база», «Ғылыми-әдіcтемелік негіздер» және «Іздеу» блоктарынан тұрады.
«Бекітілген терминдер» блогында Республикалық терминологиялық комиссиясында мақұлданған терминдер орналастырылса, «Терминдер хронологиясында» терминдердің бекітілу мерзімдері және олардың сөздік ретінде жарық көруінен мәліметтер беріледі.
«Қолданыстағы салалық терминдер» блогында Республикалық терминология комиссиясының мақұлдауымен жарық көрген терминологиялық сөздіктер салынды.
«Ойталқы» айдарында бекітуге ұсынылатын терминдерге қатысты әрбір оқырман өз ой-пікірін қалдыра алады.
«Ғылыми-әдістемелік негіздер» блогында терминжасам мәселелеріне қатысты еңбектер ұсынылып отыр.
Қаралым – 2 901 202.
«Sozdikqor.kz» – әртүрлі салалық сөздіктер мен энциклопедиялардағы сөздермен және тұрақты сөз тіркестерімен, ескірген қазақ сөздерімен, кірме сөздермен, ақпараттық технологиялардың даму кезеңіндегі жаңа технологиялық сөздердің мағынасымен танысуға мүмкіндік беретін алғашқы әмбебап платформа.
Базаға 400 000 сөз, 1 243 850 тілдік бірлік жүктелген.
Порталға 60-қа жуық түрлі салалық сөздіктер мен энциклопедиялар енгізілген. Атап айтқанда, 15 томдық Қазақ әдеби тілінің сөздігі, Абай сөздігі, Ахмет Байтұрсынов энциклопедиясы, қазақ тілінің синонимдер сөздігі, қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі және т.б.
Порталдың іздеу жүйесі арқылы сөздердің анықтамасын, синонимдерін, антонимдерін, омонимдерін, сөздердің фразеологиялық тіркестерде кездесу жиілігін білуге болады.
2021 жылы «синонимайзер» функциясы қосылды, тестілеу кезеңі өткізілуде. Кілт сөздерді дыбыстандыру функциясы бар.
Порталдың мобильді қосымшасын Goolge Play және App Store-дан жүктеуге болады. @Sozdikqor.kz тelegram-бот жұмыс істейді.
Қаралым – 1 042 369.
«Qazcorpora.kz» – қазақ тілі ұлттық корпусының публицистикалық мәтіндерінің кіші корпусы – «Ұлттық рухани жаңғыру» ұлттық жобасы шеңберінде іске асырылып жатқан жобалардың бірі.
Корпус – белгілі бір тілдегі мәтіндердің электронды түрде жинақталуына негізделген ақпараттық-анықтамалық жүйе. Корпусты құрудың негізгі мақсаты – табиғи тілдік ресурстарды жинау, қалыпқа келтіріп, жүйелендіру, нәтижелерді ұтымды пайдалану үшін тұтынушыларға ұсыну.
Ұлттық корпус – бұл қазақ тілінің бір жүйеге кіріктірілген тілдік материалдарының базасы ғана емес, сондай-ақ виртуалды кеңістікте мемлекеттік тілдің қызмет етуін, семантикалық кеңістігін кеңейту, ақпараттық таралу ауқымын кеңейту, тілдік ресурстарға жаппай қол жеткізу тетігі. Цифрландырылған жүйе түріндегі қазақ тіліндегі мәтіндердің базасын көрсететін осы ақпараттық-анықтамалық ашық жүйе ұлттық тіл тіршілігінің белгілі бір кезеңінде (немесе кезеңдерінде) әдеби тіл стилінің, тілдік қолданудың барлық түрлерін жинақтайды және тұтынушыға ұсынады.
Жоба жетекшісі – филология ғылымдарының кандидаты, доцент Аитова Н. Н., техникалық сүйемелдеу бойынша жетекшісі – М. Бақытқызы. Жоба жұмысына филолог ғалымдар, келесі отандық жоғары оқу орындары мен ғылыми ұйымдардың сала мамандары қатысты:
– А. Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институты;
– Қазақ ұлттық университеті Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ;
– Л. Н. Гумилев атындағы Еуразиялық ұлттық университеті;
– Назарбаев Университеті;
– Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті;
– Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті;
– Баишев университеті;
– «Minialgo» ЖШС;
– «Qazkitap баспасы» ЖШС.
Публицистикалық мәтіндер корпусына «Егемен Қазақстан», «Ана тілі», «Қазақ әдебиеті», «Түркістан», «Заң» газеттерінде жарияланған мақалалардың электронды көшірмелері енгізілді.
Әлемнің негізгі тілдерінің көпшілігінде өздерінің ұлттық корпустары бар, олар бір-бірінен мәтіндерді ғылыми өңдеудегі толықтығы мен деңгейі арқылы ерекшеленеді.
Қазіргі әлем тілдері ішінде мойындалған корпус – «Британдық ұлттық корпус» (BNC), көптеген басқа заманауи корпустар соған бағытталған. Прагадағы Карл университетінде құрылған чех ұлттық корпусы да ерекше орын алады, Орыс тілінің ұлттық корпусы да қарқынды дамуда.
Ұлттық корпустың мүмкіндіктері:
– тілді ана тілі немесе шеттілі ретінде үйрету үшін қажет (әлемде оқулықтар мен оқу бағдарламалары қазір Корпусқа бағытталған. Кез келген шетелдік, мектеп оқушысы, мұғалім, журналист, редактор және жазушы корпусты қолдана отырып, бейтаныс сөзді немесе грамматикалық форманың қолдану ерекшеліктерін тез және тиімді тексере алады);
– тілдің лексикасы мен грамматикасын, ондағы жүздеген жылдар бойы болған өзгерістерді ғылыми зерттеу үшін қажет;
– ақпаратты іздеуді оңтайландырады;
– ауқымды материалдарды талдау, өңдеуді, статистикалық мәліметтерді алуды оңайлатады;
– қажетті сөздіктерді корпус базасына негізінде құрастыруға болады;
Мәтінге 12-20 параметрлік метабелгілер (мәтін авторы, мәтін тақырыбы, мәтін стилі, жанр, мәтін түрі, хронотоп, дереккөз, басылым мерзімі және т.б.) жасалды.
Алдағы уақытта публицистикалық стильдің басқа да ішкі жанрларын қамту, сондай-ақ басылым кезеңдері бойынша ұлғайту және дереккөздердің атаулары бойынша кеңейту көзделуде.
Ескертпе: сайт 2021 жылы ашылғандықтан, қаралым саны аз.
Ел тұрғындары мен мемлекеттік қызметшілерге құжаттарды сауатты толтыру бойынша үлгілік сайт
«Qujat.kz» – құжаттарды қазақ және орыс тілдерінде сауатты әзірлеу бойынша үлгілер мен нұсқаулықтар берілген электрондық база.
Сайтта іс қағаздарын жүргізу 2-ге бөлінген: «кеңсе» және «кадр» құжаттары, онда құжаттардың жеке үлгілері ұсынылған.
Құжаттарды іздеудің 3 түрі қолданылады: түрі және атауы бойынша және әріп бойынша жүйелі іздеу.
Құжаттардың екі жүзден астам үлгісі (қазақ және орыс тілдерінде) PDF және DOC нұсқаларында қолжетімді.
Құжаттардың үлгілеріне онлайн өзгерістер енгізуге арналған сервис жұмыс істейді.
Сайтта «Құқықтық негіз», «Мақалалар», «Кітапхана», «Терминдер», «Сұрақ-жауап» бөлімдері орналасқан.
Қаралым – 131 558.
Қазақ тілін латын графикасына көшіру барысын сүйемелдейтін сайт
«Qazlatyn.kz» (портал және конвертер) – еліміздегі латын графикасына көшу үдерісін сүйемелдейтін негізгі ұлттық портал.
Порталдың көпфункционалды конвертері мәтіндерді кирилден латынға және төте жазуға онлайн сәйкестендіруге мүмкіндік береді. Конвертердің ішкі ядросы (кодтары) «Яндекс переводчик» веб-сервисіне орналастырылып, қазіргі таңда «казахский (латиница)» деген жазумен халықаралық деңгейдегі тілдер қатарына қосылды.
Қаралым: портал – 182 773, конвертер – 1 582 769.
Ономастикалық атаулар жинақталған сайт
«Atau.kz» – ономастика саласындағы сайт.
Сайтқа Қазақстан бойынша көшелердің, мәдениет, білім беру мекемелерінің, түрлі объектілердің атаулары жинақталған.
Сондай-ақ базада Қазақстан Республикасындағы жерлер мен су айдындары атауларының толық тізбесі бар.
Пайдаланушылар объектілерге атау беру ережелерімен, ономастика жөніндегі нормативтік-құқықтық құжаттармен, ұлттық және өңірлік ономастика комиссиялары туралы ақпаратпен, ономастика жөніндегі әдебиеттер тізімімен және зерттеу жұмыстарымен таныса алады.
Қаралым – 246 008.
Мемлекеттік тіл саясатының іске асырылу барысынан хабардар ететін сайт
«Tilalemi.kz» – тіл саясатын жүзеге асыру саласындағы жаңалықтар, лингвист ғалымдардың мақалалары, республикалық конкурстардың, іс-шаралардың ережелері және т.б. орналастырылған портал. Сонымен қатар порталда кітаптар, мультимедиялық бағдарламалар, сөздіктер мен журналдар орналастырылған.
Қаралым – 5 258 045.
Қашықтықтан оқыту кезіндегі оқытушылардың қызметі
Оқытушылар:
– күнтізбелік-тақырыптық (қысқа мерзімді, орта мерзімді) жоспарларды түзету;
– веб-сайттарға, электрондық кітапханаларға және басқаларға сілтемелерді қолдана отырып, сабақ жоспарлауды және оқу материалдарының құрылымын уақытында түзету;
– басшының оқу және тәрбие жұмысы жөніндегі орынбасарымен жүргізілетін жұмыс түрлерін үйлестіру;
– оңтайлы және әр түрлі жұмыс түрлерін (бейне сабақтар, өзіндік жұмыс, онлайн-курстар, чат сабақтары, веб-класстар, телеконференциялар және т.б.), қол жетімді ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (e-zine, skype, телесабақтар, модуль, масштабтау, электрондық пошта, WhatsApp чаттары, жеделхаттар, университеттер және басқалары);
– қолданылған жұмыс түрлері туралы ақпаратты студенттерге, олардың ата-аналарына (заңды өкілдеріне) уақтылы жеткізу;
– бекітілген сабақ кестесіне сәйкес сабақ өткізу, өзіндік жұмысты бақылау;
– студенттерге, оның ішінде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға жеке консультациялар жүргізу;
– үлгерім мен сабаққа қатысуды бақылау;
– жасалып жатқан жұмыс және оның нәтижелері туралы әкімшілікке хабарлау.
Топ жетекшілері ретінде әрекет ететін тәрбиешілер:
– ата-аналарға (заңды өкілдерге) жұмыс режимі туралы, кестедегі өзгерістер туралы, оқу үдерісін ұйымдастыру туралы, оқушылардың оқу іс-әрекетінің барысы мен нәтижелері туралы, оның ішінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану жағдайында хабарлау және студенттердің өзіндік жұмысы;
– студенттермен және олардың ата-аналарымен (заңды өкілдерімен) күнделікті байланысты жүзеге асыруға;
– жасалып жатқан жұмыс туралы әкімшілікке хабарлау.
Мұғалімнің тәжірибесін қорытындылайтын жаднама
- Ғылыми және әдістемелік әдебиеттерді мұқият қадағалаңыз, сізді қызықтыратын мәселе бойынша әдебиеттер библиографиясын жүргізіңіз.
- Сіздің жұмыс тәжірибеңізді бейнелейтін материалдарды: жоспарларды, жазбаларды, дидактикалық оқулықтарды, студенттер эсселерінің тақырыптарын, олардың сұрақтарын, жауаптарын, студенттердің рухани дамуын байқауларыңызды сақтаңыз және жинақтаңыз. Сонымен бірге күмәндарыңызға, сәтсіздіктеріңізге назар аударыңыз.
- Өз тәжірибеңізді қорытындылау үшін тақырып таңдағанда, өз жұмысыңыздағы және құрдастарыңыздағы жетістіктер мен кемшіліктерді ескеруге тырысыңыз. Сіз ең маңызды және қажет деп санайтын тақырыпты қабылдаған жөн және оны мүмкіндігінше дәл және нақты орналастыруға тырысыңыз.
- Жалпылау формасын анықтаңыз. Бұл баяндама, мақала болуы мүмкін. Бірақ тәжірибені басқа жолмен қорытуға болады. Мысалы, жүйеге қысқаша түсіндірмелермен бірге оқу материалдарыңызды (жоспарлар, карточкалар, сызбалар, студенттерге арналған өзіндік жаттығулар түрлері) енгізіңіз.
- Тақырыптың қысқаша сұлбасын сызыңыз (3-4 негізгі сұрақ), содан кейін тақырып бойынша тезис жасаңыз. Сіздің тұжырымдарыңызға негіз болатын фактілерді есте сақтаңыз және жоспарға салыңыз. Жоспарды қайта-қайта нақтылаңыз; онда тақырыпты ұсынудың негізгі идеясы мен логикасы болуы керек.
- Қосымша есеп. Біріншіден, жоба. Кіріспе сөзді шекті деңгейге дейін азайтыңыз, жалпы тіркестерден аулақ болыңыз, «ғылыми тұрғыдан» жазуға тырыспаңыз. Әдебиетті бұрын айтылғандарды қайталау үшін емес, байқауларыңыз бен тұжырымдарыңызды тереңдету және жүйелеу үшін пайдаланыңыз.
- Өз тәжірибеңізді іс жүзінде бағалаңыз. Жетістіктер туралы айтқан кезде кемшіліктер, қиындықтар, қателіктер туралы айтуды ұмытпаңыз. Жақсы тәжірибенің негізгі критерийі – нәтижелер. Тәжірибе туралы әңгіме сенімді емес және қызығушылық тудырмайды, егер ол оқушылардың қалай өсіп, дамитынын көрсетпесе.
- Қайталаудан аулақ бола отырып, материалды қысқаша, қарапайым, қисынды, үйлесімді жеткізуге тырысыңыз.
- Тақырыппен жұмыс жасау кезінде ұжыммен, әріптестеріңізбен кеңесіп, қиындықтарыңыз бен күмәндарыңыз туралы айтып беріңіз. Сондықтан құнды ойлар, қажетті фактілер пайда болуы мүмкін.
- Қосымшаларды (сызбалар, карталар, кестелер, студенттермен жұмыс, библиография және т.б.) таңдап, дұрыс құрастырыңыз.
- Өзіңіздің педагогикалық тәжірибеңізді қорыта отырып, сіз балалар мен жастарды оқыту мен тәрбиелеуді одан әрі жақсартуға көмектесіп, маңызды әлеуметтік жауапкершілікті орындайтындығыңызды ұмытпаңыз.
Жас тәрбиешілерге арналған кеңестер
Білім беру саласындағы реформалар туралы пікірталастар күн сайын қыза түсуде, бірақ мұғалімдер өз жұмысын күн сайын жасауы керек, ал кейде топтағы жағдайды бақылауда ұстау үшін өздерінің кішкентай қулықтарын қолдануы керек. Сіз тәжірибелі мұғалім болсаңыз да, колледжді енді бастаған болсаңыз да, топты басқарудың тиімді стратегиялары жағымды оқу ортасын құру үшін өте маңызды. Біз сізге осы тақырып бойынша 21 кеңесті ұсынамыз.
Мінез-құлық ережелері
Ақылды болыңыз
Кеңес: Сіз барлық ережелерді қатаң сақтамауыңыз керек. Бұл әрқашан жақсы нәтижеге әкелмейді.
Көптеген ережелер мен тыйымдармен шектелген оқу ортасы мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым-қатынасты салқындатады және ерте ме, кеш пе бүлік шығарады. Сіз мінез-құлық нормаларын жасау үшін ережелерді белгілейсіз, бірақ олар өз тобыңызды өздігінен басқарудың тамаша құралдары емес.
Жанжалды ушықтырмаңыз
Кеңес: қоғамдық жазаға жоқ деп айтыңыз.
Оқушылармен оның сыныптастарының алдында болатын жанжал көбінесе өнімсіз және қисынсыз болады. Барлық топтың алдында тәртіп бұзғаны үшін оқушыны ұрыспаңыз. Осы тактиканы таңдау арқылы сіз тек жағдайға зиян тигізесіз. Жолдастарының алдында ұятқа қалған ол өзін қорғауға мәжбүр болады, ал жағдай тоқтап қалады.
Егер оқушының мінез-құлқы кез-келген шеңберге сәйкес келмесе, оны сабақтан кейін жалғастыруға болатын қысқа сұхбаттасу үшін оны екі минут ішінде сыныптан шығаруға болады. Әңгімелесу кезінде сабырлық сақтаңыз, өз ұстанымыңызды дәлелдейтін ұтымды дәлелдер келтіріңіз және оқушының позициясын мұқият тыңдаңыз. 90% жағдайда жанжал шешіледі, ал оқушы өз құрбыларының алдында бетін сақтайды.
Барлығын жазаламаңыз
Кеңес: барлық қателіктерді жазалау үшін күшіңізді жұмсамаңыз.
Сіз кез-келген кішкентай нәрсеге шашырамаңыз және кішігірім құқық бұзушылықтарға назар аудармаңыз. Өте алмайтын «экстремалды сызықты» анықтаңыз, егер мұндай сызық өтсе, сіздің талаптарыңызды әдістемелік және дәйекті түрде айтуға дайын болыңыз.
Қуанба
Кеңес: тыныштық сақтаңыз және өз жұмысыңызды жасаңыз.
Егер сіз бақыланбайтын нәрсе сезінгенде, сіз өз реакцияңызды басқара аласыз.
Айқайламауға тырысыңыз. Айғайлау арқылы сіз қалағанның бәріне қол жеткізесіз, бірақ құрмет пен сенімге қол жеткізе алмайсыз. Егер сіз кез-келген жағдайда сабырлы болып, алдын-ала белгіленген тәртіп ережелеріне сәйкес әрекет ете білсеңіз, сіз оқушыларыңызға әлдеқайда сенімді бола аласыз.
Жоспар бойынша әрекет етіңіз
Кеңес: Әрдайым қандай құқық бұзушылықтар, қандай жазалар лайықты екенін ұмытпаңыз.
Әрдайым жоспар құрыңыз. Әрбір заңсыздық үшін тиісті жаза болуы өте маңызды. Осы жоспарды қатаң сақтаңыз. Сіздің оқушыларыңыз сізді тексереді, бірақ егер сіздің реакцияларыңыз әрқашан бірдей болса, онда бұл ойын тез аяқталады.
Қатынастарды құру
Қосу және өшіру
Кеңес: сыныпқа кірген кезде оқушылармен амандасқан кезде олардың аты-жөні бойынша хабарласыңыз.
Осылайша, сіз студенттерге сабаққа қолайлы формальды және іскерлік тонды «қосып», олардың үзіліс кезінде алған бұзақылықтарынан босатасыз.
Олардың орнына қадам жасаңыз
Кеңес: Оқушыларды кейде көзімен көруге тырысыңыз.
Сіздің алдыңызда сіздің бұйрықтарыңызға бағынуға міндетті роботтар емес, тірі адамдар тұрғанын әрдайым есте сақтаңыз. Студенттеріңізді жақсырақ түсінуге жанашырлық танытыңыз, сонда сізге ортақ тіл табу оңайырақ болады.
Олармен жақсырақ танысыңыз
Кеңес: оқушыларыңызбен тығыз қарым-қатынас орнатуға тырысыңыз және өзіңіздің қамқорлығыңызды көрсетіңіз.
Оқушыларыңызбен сенімді және адал қарым-қатынас орнатуға кеткен уақыт жүз есе ақтайды, сенімді болыңыз.
«Бетпе-бет» шабуыл жасамаңыз
Кеңес: проблемалы студенттермен кездесуден аулақ болыңыз, бірақ оларды түсінуге тырысыңыз.
Девиантты мінез-құлықты көрсететін студенттер осыған байланысты кез-келген проблеманы шешуге бейім. Бұл мінез-құлықтың себептерін мүмкіндігінше дәл табуға тырысыңыз және осындай оқушылармен ортақ тіл табыңыз.
Қатты сезім жоқ
Кеңес: ренішті сөздерді жеке қабылдамаңыз. Әр күнді таза тақтадан бастаңыз.
Әрдайым сіздің алдыңызда балалар бар екенін ұмытпаңыз. Кейде олар сені ренжіткісі келеді, бірақ сен ешқашан мұны істегеніңді көрсетпеуің керек. Егер олар мұны мүлдем жасай алмаса, тіпті жақсы, өйткені сіз ештеңені жеке қабылдамайтын боласыз.
Ата-ананы өзіңіздің одақтасыңыз етіңіз
Кеңес: ата-анаңызбен араласудан қорықпаңыз.
Ата-ана шынымен де сенің одақтасың бола алады. Оқушыға шағымданғыңыз келгенде ғана емес, оның үлгерімі туралы есеп беру үшін немесе олардың қандай жақсы бала өсіргенін айту үшін оларды шақырыңыз.
Қарапайым сұрақтар қойыңыз.
Кеңес: оқушыларға өздерін жайлы сезіну үшін қарапайым сұрақтар қойыңыз.
Оқушыларыңызбен достық қарым-қатынаста болыңыз. Бұл олардың сіздің сабақтарыңызда өздерін жайлы сезінуіне көмектеседі. Олармен сізді еркін сезінуіне көмектесу үшін байланыс өте маңызды. Алаңдатылған тақырыптар бойынша стихиялық пікірталастар ұйымдастырыңыз және қарапайым жетекші сұрақтар қойыңыз. Бұл олардың сізге деген қызығушылығы мен сенімін арттырады.
Күту
Өзара құрмет.
Кеңес: құрмет сіздің тобыңыздың алтын ережесі болуы керек.
Оқушыларыңызға өзіңіз қалай қарағанын қаласаңыз, оларға да солай қарай беріңіз. Оқушылардың бойында бір-біріне деген осындай көзқарасты қалыптастыру. Ешкімге бірдеңе айтпас бұрын, дәл осылай естігенде өзіңізді қалай сезінетініңізді ойлаңыз.
Тұрақты болыңыз.
Кеңес: Тәртіптік үміттеріңізге сәйкес болыңыз.
Өзіңіздің жүріс-тұрыс ережелеріңізді сақта. Бұл сіздің құрметіңізге ие болады. Ережелер бәріне бірдей болуы керек, оның ішінде сіз де. Бұл сенім мен теңдік атмосферасын қалыптастырады.
Топтық нұсқаулар
Өтпелі кезеңдер
Кеңес: өтулерді басқаруды үйреніңіз.
Үзілістен сабаққа, топтық пікірталастан жеке жұмысқа, теориялық бөліктен практикалық тапсырмалармен жұмысқа көшу: әр ауысуды ең жақсы бақылауды қамтамасыз ету үшін әр ауысуды кезеңдерге бөлуге болады.
Икемді болыңыз
Кеңес: презентацияның бір стиліне ілінбеңіз.
Көптеген тәжірибелі мұғалімдер ақпаратты ұсынудың өзіндік әдісін дамытады. Уақыт өте келе бұл сіздің оқушыларыңызды жалықтыруы мүмкін. Әртүрлілік қосыңыз! Оқыту процесі тым қызықсыз және болжамды бола бастағанда, мінез-құлық проблемалары пайда болады.
Айқындық
Кеңес: анық, түсінікті және қарапайымдылыққа ұмтылыңыз.
Егер сіз оқушылардың назарын аударғыңыз келсе, оқу материалында барынша түсінікті, қарапайым және түсінікті болуға тырысыңыз. Сонымен қатар, студенттер мұны не үшін оқып жатқанын және оған не беретінін түсінуі керек.
Ынтымақтастық
Топтық жұмыс
Кеңес: оқушыларды марапаттарды қолдану арқылы бірлесе жұмыс істеуге талпындыру.
Топты командаларға бөліп, әр команданың алға жылжуын арнайы көпшілік кестеге жазыңыз (оны тақтаға ілуге болады). Ең көп ұпай жинаған команда арнайы сыйлыққа ие болады. Топтан ұпайларды оның мүшелерінің бірі тәртіпті бұзған кезде алып тастай аласыз және егер бұзушылықтар болмаса, күннің соңында есептей аласыз. Сонымен қатар, оқу үлгерімі үшін ұпайлар берілуі мүмкін. Бұл студенттерді топ болып жұмыс істеуге ынталандырады, ал команданың әрбір жеке мүшесі топты жібермеуге тырысады.
Әріптестермен өзара әрекеттесу
Кеңес: басқалардан көмек сұраудан қорықпаңыз.
Сұрақтар қойып, әріптестерінен көмек сұраңыз. Сізге әлемдегі барлық нәрсені біліп, істей білудің қажеті жоқ. Сіз өзіңіз сияқты проблемаға тап болған тәжірибелі мұғалімдермен жұмыс істейтін шығарсыз. Олардан көмек сұрауға қымсынбаңыз.
Көңіл жұқпалы
Кеңес: сыныпта болғаннан кейін, проблемаларыңызды есік алдында қалдырыңыз.
Сіздің көңіл-күйіңіз оқушыларыңызға жеткізіледі. Егер сіз өзіңіздің сыртқы түріңізбен қазір сабаққа қатыссыз екеніңізді көрсетсеңіз, онда сіз оқушылардан қызығушылық пен еңбекқорлықты қалай күте аласыз?
Олардың жетістігін бағалайтындығыңызды көрсетіңіз.
Кеңес: оқушыларыңызға олардың жетістіктері туралы шын жүректен қамқор екендігіңізді көрсетіңіз.
Сіздің оқушыларыңыз олардың жетістіктері сіз үшін өте маңызды екенін білуі керек. Сіз олардың нашар жұмыс істеуі үшін жауапкершілікті өзіңізге алуыңыз керек. Егер олар зеріктірсе, шаршаса, олар басқа бірдеңе жасағысы келсе, онда сіз ғана себепкерсіз.
Сабақтың түрлері
Сабақтың негізгі түрлері:
1.Жаңа заттарды үйренудегі сабақ.
Олар: дәстүрлі (аралас), дәріс, экскурсия, ғылыми-зерттеу жұмысы, оқу және еңбек практикасы. Жаңа білімді зерттеу және алғашқы бекіту мақсаты.
- Білімді бекіту сабағы.
Олар: семинар, экскурсия, зертханалық жұмыс, әңгімелесу, кеңес беру. Ол білімді қолдану дағдыларын дамытуға бағытталған.
- Білімді кешенді қолданудағы сабақ.
Олар: семинар, зертханалық жұмыс, семинар және т.б. Мақсаты – білімді жаңа жағдайда, жаңа жағдайда өз бетінше қолдану дағдыларын дамыту.
- Білімді жалпылау және жүйелеу.
Олар: семинар, конференция, дөңгелек үстел және т.б. Мақсат – жеке білімді жүйеге жалпылау.
- Сабақты бақылау, білімді бағалау және түзету.
Олар: емтихан, тест, коллоквиум, білімді қайталау және т.б. Ол білім, білік және дағдыларды игеру деңгейін анықтауға бағытталған.
Тренингтің құрылымдық элементтері
Кезеңдері. Дидактикалық тапсырмалар. Мәселені шешудің нақты нәтижесінің көрсеткіштері
- Сабақтың басталуын ұйымдастыру. Оқушыларды сабақта жұмыс істеуге дайындау. Топ пен құрал-жабдықтың толық дайындығы, студенттерді іскерлік ырғаққа тез қосу.
- Үй тапсырмасының орындалуын тексеру. Барлық оқушылардың үй тапсырмасының дұрыстығы мен хабардарлығын орнату, олқылықтарды анықтау және оларды түзету. Тапсырманың дұрыстығын және олқылықтарды түзету үшін бақылау, өзін-өзі бақылау және өзара бақылау үйлесімділігінің оңтайлылығы.
- Сабақтың негізгі кезеңіне дайындық. Оқушылардың мақсат, оқу-танымдық іс-әрекетке ынтасы мен қабылдауын қамтамасыз ету, негізгі білім мен дағдыларды жаңарту. Студенттердің базалық білімге негізделген белсенді оқу-танымдық іс-әрекетке дайындығы.
- Жаңа білім мен іс-әрекет тәсілдерін игеру. Зерттеу объектісіндегі білімдер мен іс-әрекет тәсілдерін, байланыстары мен қатынастарын түсінуді қабылдауды және алғашқы есте сақтауды қамтамасыз ету. Оқу ауқымы бар студенттердің белсенді әрекеттері; білім алу мен іс-әрекет тәсілдерін меңгеруде тәуелсіздікті максималды пайдалану.
- Түсінуді бастапқы тексеру. Жаңа оқу материалын игерудің дұрыстығы мен хабардарлығын орнату; олқылықтар мен қате түсініктерді анықтау және оларды түзету. Репродуктивті деңгейде игерілген білім мен іс-әрекет тәсілдерінің мәнін игеру. Студенттер арасындағы типтік қателіктер мен қате түсініктерді жою.
- Білімдер мен іс-әрекет тәсілдерін бекіту. Өзгерген жағдайда қолдану деңгейінде жаңа білім мен іс-әрекет әдістерін игеруді қамтамасыз ету. Таныс және өзгерген жағдайда білімді қолдануды қажет ететін тапсырмаларды өз бетінше орындау.
- Білімді жалпылау және жүйелеу. Тақырып, курс бойынша жетекші білімнің интегралды жүйесін қалыптастыру; идеологиялық идеяларды бөлектеу. Бөлімді бүтін құрамға қосу, жіктеу және жүйелеу, пәндік және жыныстық қатынастар шеңберінде сәйкестендіру бойынша студенттердің белсенді және өнімді қызметі.
- Білімді бақылау және өзін-өзі тексеру. Білім мен іс-әрекет тәсілдерін меңгеру сапасы мен деңгейін ашу, олардың түзетілуін қамтамасыз ету. Барлық оқушылардың жоспарланған оқу нәтижелеріне қол жеткізуі туралы сенімді ақпарат алу.
- Сабақты қорытындылау. Мақсатқа жетудің жетістігін талдаңыз және бағалаңыз, әрі қарайғы жұмыс перспективасын белгілеңіз.
Оқушылардың өзін-өзі бағалауының мұғалімнің бағалауына сәйкестігі. Студенттерге зерттеудің нақты нәтижелері туралы ақпарат алу.
- Рефлексия. Студенттерді олардың мінез-құлқы туралы ойлауға жұмылдыру (мотивация, іс-әрекет әдістері, қарым-қатынас). Өзін-өзі реттеу және ынтымақтастық принциптерін игеру.
Оқушылардың өз әрекеттерін түсінуге және өзін-өзі бағалауға ашықтығы. Өзін-өзі реттеу және ынтымақтастық тәсілдерін болжау.
- Үйге тапсырма беру туралы ақпарат. Үй тапсырмасын орындаудың мақсаты, мазмұны және тәсілдері туралы түсінікті қамтамасыз ету. Тиісті жазбаларды тексеру. Барлық оқушылардың өздерінің қазіргі даму деңгейіне сәйкес үй тапсырмаларын ойдағыдай орындау үшін қажетті және жеткілікті жағдайларды жүзеге асыруы.
Аралас сабақтың кезеңдері:
- Сабақтың басталуын ұйымдастыру
- Үй тапсырмасын тексеру
- білімді жан-жақты тексеру
- Жаңа оқу материалын игеруге дайындық
- Жаңа білімді игеру
- Студенттердің жаңа материалды түсінуін бастапқы тексеру
- Жаңа білімді бекіту
- Сабақтың қысқаша мазмұны
- Үй тапсырмасы туралы ақпарат, оны орындау бойынша нұсқаулық
Сабақтың басқа түрлерінің кезеңдеріне қажетті қадамдар кіреді:
- Сабақтың басталуын ұйымдастыру
- Жаңа оқу материалын белсенді игеруге дайындық
- Үй тапсырмасы туралы ақпарат, оны орындау бойынша нұсқаулық
Қазіргі заманғы сабақтың негізгі компоненттері
Сабақ – білім беру процесінің негізгі компоненті. Мұғалім мен оқушылардың оқу іс-әрекеті көбіне сабаққа бағытталған. Сондықтан студенттерді белгілі бір оқу пәніне даярлау сапасы көбіне сабақтың деңгейімен, оның мазмұны мен әдістемелік мазмұнымен, атмосферасымен анықталады. Бұл деңгей жеткілікті жоғары болуы үшін мұғалім сабақты дайындау барысында оны кез-келген көркем шығарма сияқты өзіндік идеясымен, қойылымымен және денонциясымен педагогикалық жұмыс түріне айналдыруға тырысуы қажет.
Сабақтың үштік міндеті
Білімділік: оқушыларды білім, білік, дағдылар жүйесімен қаруландыру.
Тәрбиелік: оқушылардың ғылыми көзқарасын, жеке тұлғаның адамгершілік қасиеттерін, көзқарастары мен сенімдерін қалыптастыру.
Дамытушылық: оқыту кезінде оқушылардың танымдық қызығушылығын, шығармашылығын, ерік-жігерін, эмоцияларын, танымдық қабілеттерін – сөйлеу, есте сақтау, зейін, қиял, қабылдау қабілеттерін дамытыңыз.
Қазіргі заманғы сабақтың негізгі компоненттері:
- Ұйымдастырушылық – бүкіл сабақ бойында топты ұйымдастыру, оқушылардың сабаққа дайындығы, тәртібі мен тәртібі.
- Мақсат – оқушылардың бүкіл сабақ үшін де, оның жеке кезеңдері үшін де оқу мақсаттарын қою.
- Мотивациялық – зерттелген материалдың осы тақырып бойынша да, бүкіл курс бойындағы маңыздылығын анықтау.
- Коммуникативті – мұғалім мен топ арасындағы байланыс деңгейі.
- Мазмұнды – оқуға, іріктеуге, қайталауға, өзіндік жұмыстарға арналған материалдарды таңдау және т.б.
- Технологиялық – оқытудың формалары, әдістері мен тәсілдерін таңдау, берілген сабақтың типі үшін, берілген тақырып үшін, берілген топ үшін және т.б.
- Бақылау және бағалау – оқушының сабаққа белсенділігін бағалауды оның белсенділігін ынталандыру және танымдық қызығушылығын дамыту үшін қолдану.
- Аналитикалық – сабақ нәтижелерін қорытындылау, оқушылардың сабақтағы іс-әрекеттерін талдау, сабақты ұйымдастырудағы өзіндік іс-әрекеттерінің нәтижелерін талдау.
Мұндай сабақты қалай құруға болады? Сабақ студенттерді тек маңыздылығы туралы дау тудырмайтын білім мен біліктермен қаруландырып қана қоймай, сабақта болып жатқанның бәрі олардың шынайы қызығушылығын, шынайы ынтасын оятып, олардың шығармашылық санасын қалыптастыратындығына қалай көз жеткізуге болады?
Біріншіден, сабаққа дайындалудан бастаңыз.
– өз тақырыбын нақты анықтап, тұжырымдау;
– тақырып бойынша сабақтың орнын, ал жылдық дайындық курсында тақырыпты анықтау;
– сабақтың жалпы міндетін бөліп көрсету;
– сабақтың тапсырмаларын нақтылау, сабақтың жетекші міндетін бөліп көрсету, оны оқушылар қол жетімді, түсінетін, өздері түсінетіндей етіп жоспарға түсіріп жазу.
– осы сабақтың негізін қалайтын жетекші тұжырымдамаларды анықтау және керісінше, өзіңіз үшін болашақта қолданылатын сабақтың оқу материалының бөлігін белгілеу;
– оқушының нені түсінуі, сабақта есте сақтауы керектігін, сабақтан кейін не білуі және істей алуы керектігін анықтау;
– оқушыларға қандай оқу материалын жеткізу керектігін анықтау. Студенттерге қаншалықты, қандай бөліктерде, жетекші идеяларды растайтын қандай қызықты фактілер. Ол үшін сізге мыналарды білу қажет:
1) топ студенттерінің ерекшеліктері:
– топтық деңгей;
– пәнге деген қатынас;
– топтың қарқыны
– ЗУН қалыптастыру;
– әр түрлі оқу іс-әрекет түрлеріне қатынас;
– тәрбие жұмысының әртүрлі формаларына қатынасы, оның ішінде дәстүрлі емес;
– студенттердің жалпы тәртібі.
2) жеке ерекшеліктерін ескере отырып:
– жүйке жүйесінің типі;
– коммуникативтілік;
– эмоционалдылық;
– оқушылардың жаңа материалды қабылдауын басқару;
– жаман көңіл-күйді жеңу мүмкіндігі;
– өз біліміне, дағдыларына деген сенімділік;
– импровизациялау мүмкіндігі;
– ТШО мен компьютерді қоса әр түрлі оқу құралдарын қолдана білу.
Сабақтың мақсатын өзіңіз үшін және оқушылар үшін бөлек анықтаңыз және анықтаңыз – бұл неге қажет? Осыған байланысты сабақтың оқыту, дамыту және тәрбиелеу функцияларын белгілеу қажет.
III. Сабақтың оқу материалын жоспарлау және оған мұғалімді дайындау.
Ол үшін сізге:
1) Тақырып бойынша әдебиеттерді алыңыз. Сабақтың тақырыбына байланысты үш түрдегі кітапты таңдаңыз: ғылыми, ғылыми-көпшілік, әдістемелік. Сонымен қатар, егер жаңа теориялық материал туралы айтатын болсақ, тізімге университет оқулығын, энциклопедиялық басылымды, монографияны (бастапқы дереккөзі) және ғылыми-көпшілік басылымды енгізуге тырысу керек. Қол жетімді материалдан тапсырмаларды қарапайым жолмен шешуге қызмет ететінін ғана таңдау керек. Бұл қажет:
– оқу бағдарламасын қарау;
– түсіндірме жазбаны қайта оқып шығыңыз;
– осы тақырып бойынша стандарттың талаптарын оқып шығу, мұғалімнен осы сабаққа не талап етілетінін білу.
2) Оқу тапсырмаларын алыңыз, оның мақсаты:
– жаңа материалды тану;
– көбею;
– таныс жағдайда білімді қолдану;
– білімді таныс емес жағдайда қолдану;
– білімге деген шығармашылық көзқарас.
3) «қарапайымнан қиынға» қағидасына сәйкес оқу тапсырмаларын орналастырыңыз. Үш тапсырма жинағын құрыңыз:
– студенттерді материалды көбейтуге жетелейтін тапсырмалар;
– оқушылардың материалды түсінуіне ықпал ететін тапсырмалар;
– оқушылардың материалды бекітуге ықпал ететін тапсырмалар.
Сабақтың «ерекшелігі» туралы ойланыңыз.
Әр сабақ студенттерді таңдандыратын, таңдандыратын, қуанта алатын нәрсені қамтуы керек – бір сөзбен айтқанда, бәрі ұмытылған кезде есінде қалады. Бұл қызықты факт, күтпеген жаңалық, әдемі тәжірибе, бұрыннан белгілі нәрсеге стандартты емес көзқарас және т.б.
Таңдалған оқу материалын топтастырыңыз.
Ол үшін таңдалған материалмен жұмыс реттілігі, оқушылардың іс-әрекет түрлерінің өзгерісі қалай жүзеге асырылатындығы туралы ойланыңыз.
Материалды топтастыруда ең бастысы – сабақты ұйымдастырудың жаңа белсенділікті емес, оқушылардың белсенділігін арттыратын форманы таба білу.
Сабақтағы оқушылардың іс-әрекетін бақылауды жоспарлау үшін не туралы ойлану керек:
– нені бақылау керек;
– қалай басқаруға болады;
– бақылау нәтижелерін қалай пайдалануға болады.
Сонымен бірге, әр адамның жұмысы қаншалықты жиі бақыланса, типтік қателіктер мен қиындықтарды көру, сонымен қатар оқушыларға мұғалімнің өз жұмысына деген шынайы қызығушылығын көрсету соғұрлым оңай болатынын ұмытпаңыз.
Сабаққа құрал-жабдықтар дайында.
Қажетті оқу құралдарының, құралдардың, техникалық оқу құралдарының тізімін жасаңыз. Барлығы жұмыс істеп тұрғанын тексеріңіз. Барлық жаңа материалдар тақтада анықтамалық контур ретінде қалатындай етіп, тақтаның пайда болуын ойластырыңыз.
Үй тапсырмаларын ойластырыңыз: оның мазмұны, сондай-ақ оны орындау бойынша ұсыныстар.
Осылай дайындалған сабақ конспект болуы керек. Рефератта үш негізгі бөлім болуы керек:
– ресми;
– мағыналы;
– аналитикалық.